PLATFORM DOCUMENTAIRE FOTOGAFIE
De ene serie is de andere niet I
De vorige paragraaf is afgesloten met het noemen van de zes verschillende soorten series die we doorgaans in de fotografie onderscheiden. In deze paragraaf gaan we er twee nader onderzoeken met voorbeelden. In de volgende paragraaf volgen er dan nog vier en van elk komen we tot een zogenaamde karakteristiek van zo’n serie.
De VERHALENDE serie
De afbeelding hiernaast is een illustratie van een serie van Duane Michals [1932]. Je kunt de afbeelding goed bekijken op de website door hier (of op de afbeelding) te klikken.
Deze serie van 6 foto’s heeft als titel ‘The Poet Decorates his Muse with Verse’ en moet gelezen worden van links naar rechts, eerst de bovenste rij en dan de tweede rij. Hij, de poëet, ‘behangt’ de jonge dichter met zijn verzen. Het lijkt wel of hij er afstand van doet. Kijk eens naar het 5e beeld. Je ziet dat de dichter plaats heeft genomen op de stoel met de hand op zijn hart. Het lijkt of de taak volbracht is. Zijn werk is overgedragen aan de jonge dichter. Op foto 6 is de oude dichter dan ook verdwenen. De volgorde van de foto’s is van belang voor het verhaal. Je kunt niet zomaar foto’s in een andere volgorde plaatsen zonder geweld te doen aan datgene wat hij -Duane Michals- wil vertellen. Als een serie noodzakelijkerwijs vanwege de inhoud een vaste chronologische volgorde moet hebben, noemen we dat een verhalende serie. Het verhaal komt tot stand mede door de volgorde van de beelden. De volgorde in de beelden geven een soort tijdlijn weer.
Even (een beetje) terzijde: deze serie heb ik hierboven letterlijk beschreven maar het is duidelijk dat de serie ook als een metafoor gezien kan worden voor (de cyclus van) het leven. We groeien op, hebben onze deskundigheid/vaardigheden/denkbeelden die we weer aan anderen (onze kinderen bijvoorbeeld) overdragen.
Een prachtig voorbeeld
In het algemeen maken vrijetijdsfotografen niet zo vaak langere verhalende series. Roos Knijnenburg echter verwierf in 2020 het predicaat kandidaat-BMK, een hoge onderscheiding binnen het Nederlands Centrum Vrijetijdsfotografie [ook Fotobond genoemd] met een verhalende serie. De serie gaat over Levi en zijn ouders. Levi is geboren met een gespleten lip en gehemelte. De afwijking komt ongeveer 1 op de 1000 geboorten voor en wordt in de eerste tien levensjaren verholpen door een aantal operaties.
Fijn dat ik van Roos en de ouders van Levi deze serie in deze lessencyclus mag gebruiken. Het is een prima voorbeeld van een verhalende serie. Ik denk niet dat iemand de behoefte heeft om een foto op een andere plaats te schuiven. Je kunt heel wat uit de serie halen bijvoorbeeld dat het kindje enkele dagen in het ziekenhuis moet blijven. Roos heeft op een fantastische manier, heel betrokken, de emoties van de ouders in beeld is gebracht. Je voelt mee met de traan van de moeder, de overpeinzing van de jonge vader, het wachten tijdens de operatie en bijvoorbeeld de blijheid van het kind en ouders om weer samen naar huis te kunnen.
Dressroom of peepshow, een niemendalletje van een verhalende serie
Enkele jaren geleden maakte ik in het Zwolse museum ‘De Fundatie’ de kleine serie DRESSROOM or PEEPSHOW. Getriggerd door het echtpaar werden de mensen nieuwsgierig naar wat daar binnen te zien was.
Een ernstige kwestie
Een flink aantal jaren geleden [2010] studeerde Mary Remijnse [website] aan de Fotoacademie af met -een in mijn ogen- heel bijzondere serie. Met haar toestemming mag ik de foto’s van destijds gebruiken voor deze lessencyclus. Vanwege het verhalende karakter heb ik de foto’s geplaatst in een MP4 en daaronder muziek geplaatst. Eerst maar even kijken en dan gaan we er daarna wat nader op in.
Aan de hand van enkele vragen wil ik deze serie graag bespreken.
- Waar gaat deze serie over?
- Is het strikt genomen een verhalende serie?
- Mogelijk is het je opgevallen dat niet alles even recht staat. Vind je dat een pluspunt of juist niet?
- Welke foto is je bijgebleven als een heel bepalende foto?
Ik neem aan dat iedereen wel een idee heeft waarover deze serie gaat. Mary Remijnse had al een marketing opleiding achter de rug en ook al een eigen bedrijf toen ze vanuit Middelburg naar de Fotoacademie in Rotterdam ging. In 2009 kwam naar buiten dat ook in Nederland seksueel misbruik van minderjarigen in de katholieke kerk had plaatsgevonden. De geruchten waren er al eerder. Het is knap hoe Mary in een dertiental foto’s vanuit verschillende invalshoeken het thema belichtte.
Strikt genomen is de serie niet verhalend maar meer documentair van aard! Er zijn foto’s die gemakkelijk in een andere volgorde zou kunnen plaatsen zonder dat ‘het verhaal’ of de betekenis van de serie verloren gaat. Welke foto’s je voorop en juist achteraan plaatst in de reeks is naar mijn idee wel van belang – zeker als het gaat om het effect – voor het verhaal.
Je ziet dat weinig foto’s recht staan of anders gezegd een hele strakke compositie hebben met rechte horizontale en rechte verticale lijnen. Het kan zijn dat fotografen die ‘recht in de leer zijn’ en veel belang hechten aan de esthetiek van de vorm dat ‘al dat schuins’ minder vinden. Maar bedenk wel dat de vorm die Mary hier hanteert -zeg maar de beeldstijl- heel veel bijdraagt aan de dynamiek, de wijze van (stiekum) observeren van de priester én het voyeurisme dat in de foto’s tot uitdrukking komt. De beeldtaal van Mary in deze serie is een voorbeeld waarin de vorm bijdraagt aan de inhoud -betekenis- van de serie!
Welke foto je bijgebleven is weet ik natuurlijk niet. Maar grote kans dat een aantal van jullie -na het zien van de beelden- de jongen die de kerk uitrent hebben genoemd. Of de foto waarin de jongen onder de douche staat…. of de foto van de schoen van de priester en het blote been van het kind….
Kennelijk is er in deze serie een of enkele foto’s die essentieel zijn voor de serie, voor de betekenis van de serie of voor het gevoel dat je bij het zien van de serie hebt. Zo’n foto (of enkele foto’s) noemen we het sleutelbeeld van de serie. Dat hoeft dus niet voor iedereen hetzelfde te zijn! Heel vaak, zeker in een verhalende en documentaire serie is er een foto (of zijn er enkele) aan te wijzen die het sleutelbeeld is (zijn) althans voor jou. Als je terugkijkt naar de serie over Levi van Roos Knijnenburg kun je misschien ook wel een of enkele foto’s betitelen als sleutelbeeld.
We definiëren het sleutelbeeld als de foto (of enkele foto’s) die zowel qua inhoud (betekenis, het WAT) als qua vorm (de voorstelling, het HOE) bepalend is (zijn) voor de serie! De sleutelfoto komt in een van de volgende paragrafen nog wat nadrukkelijker aan de orde.
In de voorlaatste alinea heb ik al het begrip documentaire serie gebruikt omdat deze serie niet strikt verhalend was.
Eigenlijk zou je de VERHALENDE SERIE een bijzondere soort van de DOCUMENTAIRE SERIE kunnen noemen. Namelijk als een chronologische volgorde bepalend is dan spreken we van een verhalende serie.
De DOCUMENTAIRE serie
Eerst maar één foto, die hieronder staat, van een jonge man die een bepaalde gemoedstoestand toont. Je moet zelf maar een duiding geven aan zijn pose [lichaams- en gezichtsuitdrukking]. Als je naar de gehele foto kijkt, kun je misschien zien in welke omgeving de man staat. Dat is niet echt heel duidelijk omdat er in die omgeving juist veel onscherpte is om de persoon te isoleren. En dan die tekst. Waartoe moet die leiden…… Ik kan me voorstellen dat sommige mensen het heel vervelend vinden dat er teksten in de foto staan. In de documentaire fotografie komt dit echter wel vaker voor om het ‘verhaal’ te benadrukken. Misschien wordt de betekenis van de foto al wat duidelijker als je weet dat de persoon in een ziekenhuisruimte staat. Als je meer foto’s uit de serie van Dave Young ziet, wordt het waarschijnlijk in een klap duidelijk waarover het gaat. Daarvoor leid ik je niet naar de site van de fotograaf, maar naar een site It’s Nice That waar flink wat foto’s uit zijn serie bij elkaar gegroepeerd zijn. Klik hier en neem een kijkje!
In deze serie met als titel NEW FATHERS is de volgorde helemaal niet van belang. Dit noemen we een DOCUMENTAIRE serie en dus niet een verhalende serie.
De nieuwe vaders kunnen verschillende rollen spelen, van zenuwachtig ijsberen door de gang tot helpen aan het bed. De documentaire serie is dus zeker een verhaal vertellende serie [storytelling]. Fotograaf Dave Young [website Dave Young ] heeft de spanning en onzekerheid van ‘aankomende vaders’ perfect vastgelegd met deze serie in opdracht van The Book of Everyone ter gelegenheid van Fathers ‘Day. De focus ligt volledig bij de jonge vaders, moeders en baby’s krijgen we niet te zien. De ‘onrust, onzekerheid maar ook het verwachtingsvolle en de blijheid van de vaders wordt hierdoor nog eens extra benadrukt.
Een klassieker fotograaf Eugene Smith
Takeshi Ishikawa was een jonge net afgestudeerde fotograaf die door Smith meegenomen werd naar Minamata, letterlijk meegesleurd.
“Minamata Notebook 1971 – 2012” – Ik en Eugene Smith en Minamata
Ik heb 3 jaar aan “Minamata Disease” gewerkt vanaf de herfst in 1971 tot de herfst in 1974 als assistent voor Eugene Smith. Tegelijkertijd heb ik foto’s gemaakt over de ziekte van Minamata als mijn eigen thema. In die tijd had ik geen plan om die foto’s openbaar te maken. Maar na de herdenkingsdienst voor Eugene Smith die 30 jaar na zijn overlijden werd gehouden, begon ik weer foto’s te maken over de ziekte van Minamata. Ik wil zijn “Minamata” -project nu nogmaals verifiëren. En dit project is ook gestart vanuit de vragen aan mezelf: “Hoe gaat het nu met de mensen in Minamata, met wie ik in die tijd sprak?” en “Wat kan ik nu doen, als persoon die voor ‘Minamata’ werkte en die met Eugene Smith werkte?”. Het is 40 jaar geleden dat ik voor het eerst in Minamata verbleef. Ik schoot de patiënten, die in die dagen zo vriendelijk voor mijn camera stonden, weer zoveel mogelijk op dezelfde plekken. Tegelijkertijd heb ik “Minamata Notebook” voorbereid om mijn ervaringen en andere herinneringen samen te vatten die ik heb opgedaan tijdens het “Minamata” -project onder leiding van Eugene Smith. Het was de taak om de tijdspanne van 40 jaar die de mensen die aan de Minamata-ziekte hebben geleden en het bestaan van Eugene Smith door middel van foto’s hebben meegemaakt, te verbinden met de huidige tijd.
LEES HIER het verhaal van Takeshi Ishikawa VERDER!
Bezoek de website van Magnum fotograaf W. Eugene Smith over Minamata.
Aan de hand van deze documentaire serie van Eugene Smith wil ik op twee zaken wat nader de aandacht vestigen.
AANDACHTSPUNT 1. In § 3.1 hebben we het gehad over ONDERWERP en THEMA. Als je de foto’s op de website hierboven bekijkt dan zie je dat Smith een groot aantal verschillende onderwerpen aansnijdt. Het thema deelt hij op in onderwerpen zoals ziekte en misgeboorten, de vergiftiging van het voedsel, protesten, macht, …. Wellicht ontdek je zelf er ook nog enkele. Smith en zijn vrouw Aileen waren begaan met het lot van de mensen daar. Ze gingen er wonen en leefden tussen de mensen. Het thema de waarschuwing aan de wereld is een heel breed thema. Wellicht kun je zelf nog een andere thematische naam bedenken, maar het dekt de lading wel. Hij wilde -hij moest- de wereld waarschuwen. Uiteindelijk heeft hij met zijn documentaire reportage bereikt dat de misstanden inderdaad aangepakt werden, verantwoordelijken werden gestraft, de mensen redelijke vergoedingen kregen en er verbeteringen in de gezondheidszorg werden doorgevoerd. En het allerbelangrijkste was natuurlijk dat de fabriek moest stoppen met het toepassen van kwik bij het fabricageproces. Documentaire Fotografie [DF] kan de wereld veranderen. Dit is niet het eerste voorbeeld waarin DF misstanden aan de kaak stelde en de wereld deed veranderen. Lewis Hine bijvoorbeeld in de eerste jaren van de twintigste eeuw. Hij was een Amerikaans fotograaf en socioloog. Hij geldt als een van de grondleggers van de moderne reportagejournalistiek en had in zijn werk veel aandacht voor sociale thema’s, in het bijzonder ook voor kinderarbeid. Zie Lewis Hine op Wikipedia. Zijn fotowerk is van grote invloed geweest op de maatregelen rondom kinderarbeid en ook zijn serie over de arbeidsomstandigheden van bouwvakkers die met risico voor eigen leven werkten aan de bouw van wolkenkrabbers in New York.
AANDACHTSPUNT 2. In § 1.3 hebben we in de klok van Lemagny een onderscheid gemaakt tussen de documentaire fotografie met een ‘boodschap’ (op de klok 2 uur), de meer neutrale verslaglegging van wat er in de wereld aan de hand is (op de klok 3 uur, de meer journalistieke benadering) en de benadering waarbij de vorm een nadrukkelijke rol speelt in de berichtgeving (het ‘schoonheidsideaal’, de klok staat op 4…). Het mag duidelijk zijn dat Smith met zijn serie over Minamata een belangrijke thematiek aan de orde stelt; macht & industrie en de gevolgen voor de ‘gewone mensen’. Hij doet dat met overtuiging waarbij hij vragen stelt -of misschien juist wel antwoorden geeft- m.b.t. de ethiek van macht, winst en werk. Hij neemt stelling en zijn werk kun je als een ethische waardebepaling zien van de samenleving. De boodschap in de zin van de klok van Lemgny is doorspekt met een waardebepaling – een boodschap – van waar hij zijn camera op richt [WAT] en op welke wijze hij dat doet [HOE].
We gaan naar een andere fotograaf kijken waarbij er eveneens sprake is van het laten zien van misstanden. Of de overtuiging waarmee dat gebeurt van eenzelfde ‘niveau’ is als bij Smith laat ik graag aan uw interpretatie over.
Lauren Greenfield HOE RIJK BEN IK
De Amerikaanse Lauren Greenfield houdt zich al een kwart eeuw bezig met de uiterste in onze samenleving. Het eerste werk dat ik van haar zag ging over ‘meisjes’ [Girl Culure]. Er volgden nog vele documentaires zoals documentaires Thin , The Queen of Versailles , Generation Wealth.
De film The Kingmakeren over de weduwe van de Filipijnse dictator Ferdinand Marcos verscheen in 2019. Over deze laatste film schreef dagblad de Trouw een uitgebreide recensie.
The Kingmaker: kijk in het gezicht van de 91-jarige dictatorsweduwe en zie het kwaad
Het werk van Lauren Greenfield is enerzijds journalistiek en in interviews geeft ze aan dat ze ‘gewoon’ verslag wil doen wat er in de wereld aan de hand is. Maar mij bekruipt het gevoel dat ze je een klap in je gezicht wil geven en onze samenleving wakker wil schudden. Haar manier van fotograferen (fraai in kleuren, prachtige composities) en de veelheid van foto’s van een bepaald onderwerp/deelthema zorgen daarvoor. Je wordt verleid door mooie foto’s waardoor de boodschap des te harder aan lijkt te komen. Haar bijna romantische beeldstijl staat haaks op de boodschap en dat maakt de wereld die zij fotografeert nog buitensporiger.
Tot slot hieronder de gehele documentaire film uit 2006 met als titel THIN. Let wel, ik vind het een heftige film en bovendien het is een hele zit als je van begin tot eind wilt kijken, 1 uur en 40 minuten! Als dat een te lange zit vindt, kun je ook kijken naar het filmpje daaronder. Die duurt maar net 7 minuten!
“This documentary, directed by Lauren Greenfield, follows four young women dealing with anorexia and bulimia at a strict treatment facility in Florida where they temporarily live. As the camera follows them, Shelly, Polly, Brittany and Alisa, ranging in age from 15 to 30 years old, have group.” [Bij de film Thin van Lauren Greenfield]
Beeldstijl in relatie tot het thema | fotograaf John Moest
Tot slot van deze paragraaf aandacht voor beeldstijl in relatie tot onderwerp/thema. Daarvoor wil ik eerst een korte documentaire van John Moest [website] laten zien.
Gruis, gruis en nog eens gruis als je deze korte impressie ziet die John Moest gemaakt heeft over de aanleg van een ‘highway’ in het Himalaya gebergte. John schrijft mij “Er zijn slechts een paar wegen in de Himalaya. Een belangrijke route gaat van Manali naar Leh, een afstand van ongeveer 430 kilometer. Door de barre weersomstandigheden is de weg alleen open van eind mei tot half oktober. De snelweg werd gebouwd door het Indiase leger om de legervoertuigen te ondersteunen. Ladakh staat voortdurend onder geweldsdruk van Pakistan en China.
De gemiddelde hoogte is ruim 4000 meter met top van 5328 meter, de Taglang Pass. Sneeuw en regen maakt de weg slushy en glad. Er is een constante noodzaak aan reparatie en onderhoud. Dat wordt gedaan onder zeer moeilijke en ongezonde omstandigheden. Temperatuur overdag 5 tot 15 graden, ‘s nachts tussen min 5 – 15 graden.
Jonge mannen van het Indische Lowlands werken in de periode dat de weg open is. De omstandigheden zijn zeer slecht en ze moeten het werk doen met zeer gebrekkige apparatuur. Verder wat schamele tenten als onderdak, slecht en te weinig eten in relatie tot de zware arbeid en slechts een paar rupia’s voor de ‘inspanningen’, valt hen ten deel.”
Als je de tekst van John leest begrijp je waarom hij een zeer grove korrel en gruizig zwart-wit heeft toegepast in zijn foto’s. Het benadrukt hoe erbarmelijk de omstandigheden zijn waaronder deze mannen hun werk moeten doen. Door deze beeldstijl te kiezen wordt -bij het zien van de foto’s- de emotie gevoed. Wat ik verder nog bijzonder aan deze serie vind, is de anonimiteit die mede door de toegepaste techniek ontstaat. Daarmee wordt naar mijn idee ‘de ramp van de mensheid aldaar’ nog groter. Het gaat niet om een handjevol mensen maar om een hele bevolking in die streek. Tegelijkertijd toont hij in deze korte documentaire heel even -in een beeld- de twee individuen waardoor het ook heel dichtbij komt en de betrokkenheid toeneemt.
Het is een lange paragraaf geworden met veel voorbeelden van series en fotografen. Met gemak zou dit tot het tienvoudige uitgebreid kunnen worden met andere voorbeelden. Wellicht heeft in uw boekenkast (of op de harddisk) ook prachtige voorbeelden staan. Voor dat bijzonders hou ik me aanbevolen.
KERNPUNTEN
Een verhalende serie is een chronologische vertelling met foto’s. Je zou ook kunnen zeggen dat het een beeldverhaal is waarbij de volgorde van de foto’s nodig is om het verhaal goed voor het voetlicht te brengen. Het is een verhalende serie in de tijd.
Een verhalende serie is eigenlijk een documentaire serie met als bijzonderheid de chronologie.
Een documentaire serie is een beeldverhaal die de werkelijkheid -of de verwijzing daar naar- tot uitgangspunt heeft. De volgorde van de foto’s is voor het verhaal zelf niet relevant. Fotografen zullen echter zeker wel rekening houden met de rangschikking van de foto’s (bijvoorbeeld door afstemming in kleur, compositie of ritme).
In een serie kan er sprake zijn van een sleutelfoto. Er kunnen zelfs enkele sleutelfoto’s in een (wat langere) serie voorkomen. De sleutelfoto is de foto die zowel qua inhoud/betekenis als qua beeldstijl de meest bepalende foto is. Met de sleutelfoto (of sleutelfoto’s) kun je als het ware het ‘hart’ van de gehele serie duiden.
In verhalende en documentaire series levert de beeldstijl van de foto’s een bijdrage aan de betekenis (letterlijk of gevoelsmatig) die aan het verhaal gegeven wordt.
OPDRACHT #3.2
Opdracht A: Je kunt een bestand [PDF 32A] downladen met tien foto’s van de Nederlandse fotograaf Hellen van Meene. Het is de bedoeling dat je uit deze 10 foto zelf een serie gaat samenstellen. Je kunt het beste werken met deze foto’s door ze even uit te printen. Dat hoeft helemaal niet op fotopapier; ook op gewoon papier kun je ze voldoende goed bekijken. Bovendien kun je ook nog op het scherm kijken. Maar nogmaals, print ze aub want dan kun je schuiven en het beste een selectie maken.
De uiteindelijke serie die je maakt bestaat minimaal uit 3 foto’s en het maximum is 10. Je bent eigenlijk nergens aan gebonden behalve dan dat het voor jou een samenhangende serie moet zijn en dat je nadat je de serie hebt gemaakt je keuze motiveert aan de hand van de volgende vragen. De vragen zijn:
- Wat is je serie geworden. Geef dat aan met de cijfers die bij elke foto in de PDF 32A stonden bijvoorbeeld 7-3-9-1
- Is het een verhalende serie of is het een documentaire serie?
- Geef aan de serie die jij hebt gemaakt een titel.
- Heeft jouw serie een bepaalde boodschap of een bepaald verhaal? Als dat zo is moet je in maximaal vier zinnetjes die boodschap of verhaal opschrijven.
- Als je geen directe boodschap of verhaal bij je serie hebt, is er dan in je serie wel een bepaalde emotie die opgeroepen wordt. Zo ja noteer die dan.
- Is er voor jou een sleutelfoto (de meest bepalende zowel qua inhoud als vorm) in de serie die jij gemaakt hebt.
- Heb je nog andere toevoegingen/opmerkingen.
Stuur de antwoorden op de 7 vragen naar me toe. Ik publiceer ze en zal bij meerdere inzendingen enkele ‘conclusies of wetenswaardigheden’ proberen te formuleren.
Opdracht B: Op de site van DuPho staan nogal wat Nederlandse Fotografen die zich hebben ingeschreven als documentaire fotografen. DuPho staat voor Dutch Photographers en is de beroepsorganisatie voor professionele fotografen. DuPho gelooft in de kracht en waarde van beeld, verbindt, inspireert, adviseert en vertegenwoordigt fotografen op juridisch, zakelijk en creatief gebied.
Het is de bedoeling dat je op de site waarop de documentaire fotografen genoemd zijn er eentje uitkiest die je bekijkt/bestudeert en daar een korte schriftelijke impressie bij maakt met één foto. Onder andere schrijf je waarom je deze fotograaf gekozen hebt en wat voor jou speciaal is aan het werk.
Waarom maar één foto. Als ik namelijk je verwerkte opdracht publiceer dan is één foto (relatief klein) oké maar anders krijgen we te maken met copyrights. Uiteraard als je de desbetreffende fotograaf een mail stuurt en die vindt het akkoord dat je meerdere foto’s gebruikt is dat natuurlijk ook prima (dan wel die toestemmingsmail even meesturen).
Stuur de schriftelijke impressie minimaal 100 woorden en maximaal 400 woorden met één foto naar me toe. Bij meerdere foto’s ook de mail voor de toestemming meesturen.