DOCUMENTAIRE FOTOGRAFIE
Het leven van alledag, dicht op de huid
De documentaire fotografie in de jaren na wereldoorlog II was er een waarin de ellende moest worden vergeten en waar de wederopbouw centraal stond. Maar ook het alledaagse leven kwam in die tijd qua fotografie, zowel als thema en als onderwerp, centraal te staan. In de vorige paragraaf hebben we daarvan kennis genomen aan de hand van enkele toonaangevende fotografen zowel nationaal als internationaal.
In de hedendaagse fotografie zien we ook steeds vaker dat het persoonlijk leven -of het leven in de onmiddellijke omgeving- voor zowel professionele fotografen als gevorderde vrijetijdsfotografen uitgangspunt is van hun werk. Waarom dat zo is, heeft volgens mij verschillende verklaringen. In de meer individualistische wereld zijn meer mensen op zoek naar hun identiteit en historie. Steeds meer studenten studeren fotografie maar ambiëren geen baan als uitvoerend fotograaf. En al zouden ze het willen er is ook niet genoeg werk voor al die afgestudeerden. Er wordt meer en meer autonome fotografie gemaakt door zowel de (gevorderde) -soms professioneel opgeleide- vrijetijdsfotograaf als de professional. Via het medium fotografie (en film) bewegen ze zich steeds meer op het terrein van de persoonlijke fotografie. Persoonlijke fotografie verbonden met de wereld. Verslag daarvan te doen of een mening erover geven…. Kijk daar is de nieuwe persoonlijke documentaire fotografie. Soms zijn het relatief kleine verhalen die vastgelegd worden. Door de originaliteit en vaak persoonlijke werkwijze krijgen ze een belangrijke algemene/generale betekenis. Anderen -ook niet fotografen- herkennen dit gezien de grote belangstelling voor foto exposities in musea en galeries en de plaats die fotografen krijgen in fotomagazines en andere tijdschriften.
In deze paragraaf [§ 4.2] kijken we naar hedendaagse -veelal jonge- professionele fotografen die hun onderwerp/thema in hun directe nabijheid vinden en bovendien als kenmerk hebben dat ze het onderwerp ‘dicht op de huid zitten’. In de volgende paragraaf [§ 4.3] stel ik soortgelijke fotografen voor, met dien verstande dat het allemaal vrijetijdsfotografen zijn. Professionals en vrijetijdsfotografen die uitdrukking geven aan in één en dezelfde wereld, dicht bij huis en dicht op de huid.
Renate Beense
Renate Beense is een hedendaagse Nederlandse documentaire fotograaf. Op haar website schrijft ze: “ik ben …… een enthousiast, sociaal, chaotisch en spontaan mens vol humor. Mijn afbeeldingen laten deze kenmerken vaak zien. Op mijn foto’s vertel ik graag de verhalen van mensen, maar beter nog, mijn visie op hun verhaal. In mijn fotografie zoek ik de balans tussen tragedie en komedie. Lachen geeft kracht, het verbindt mensen en maakt moeilijke onderwerpen toegankelijk. Humor en energie zijn dan ook elementen die ik probeer zoveel mogelijk op te nemen.”
In 2010 studeerde ze af aan de universiteit van Utrecht in Film&TV studies en in 2014 aan de Fotoacademie in Amsterdam.
Gewoon PA kijken. Het is zeer de moeite waard. Wat ik echt heel goed vind in de documentaires die Renate Beense maakt is de voelbare betrokkenheid in haar projecten. Bovendien heeft ze een beeldstijl waarin ze portretten, situaties én stille momenten (stillevens zou je ze zelfs kunnen noemen) combineert. Zie bijvoorbeeld ook haar serie‘the cancer tree’ waarin verschillende foto’s verwijzend zijn naar betekenisvolle en associatieve verbeeldingen. Ook maakte zij een indringende serie over haar oma onder de humorvolle titel ‘Truus wil weer verkering’. De Volkskrant besteedde hieraan veel aandacht.
Sabine Rovers
Op haar site lees ik over Sabine “Ik ben een sociaal documentair fotograaf en verhalenverteller, gevestigd in Den Haag (geb. 1992, Ascot, VK). Mijn werk wordt geleid door een constante nieuwsgierigheid en een drang om nieuwe mensen, gemeenschappen en subculturen die ik tegenkom te begrijpen en er verbinding mee te maken. Ik zoek universele gevoelens van oprechtheid, kwetsbaarheid en optimisme om bruggen te slaan tussen verschillende groepen mensen. Betrokkenheid en samenwerking staan centraal, door de mensen die ik fotografeer een platform te bieden om hun verhaal te vertellen en hen actief te laten deelnemen aan het proces van het werk. Door verhalen te vertellen die een gevoel van menselijkheid of gemeenschappelijkheid bij ons allemaal oproepen, hoop ik perspectieven te openen en werelden te delen die anders misschien niet zouden worden gezien of gehoord.”
‘KEES de cowboy’
“Kees is warm en zachtmoedig. Grote vriendelijke ogen, oprecht. Het is het contrast tussen het beeld dat je hebt van een cowboy en het zachtaardige van Kees”
Bekijk de serie cowboy Kees en kijk welk type foto’s Sabine in deze serie heeft gemaakt.
Melissa Spitz
‘Je zult altijd mijn hart hebben‘
Fotograaf Melissa Spitz maakt een visueel dagboek van de strijd van haar moeder met een psychische aandoening.
“Toen ik 7 jaar oud was, werd mijn moeder in een instelling opgenomen. Mijn vader was op zakenreis, mijn broer kampeerde met vrienden, en ik vertrouwde mijn moeder, net als elk kind van die leeftijd. Drie dagen op rij had ze de politie gebeld en beweerde dat er mensen in ons huis waren die ons probeerden te vermoorden. Ik verstopte me bij haar, bleef stil bij haar, en toen de ambulance kwam opdagen om haar op een brancard ons huis uit te rijden, was ik alleen. Ik werd weggestuurd om bij de buren te blijven totdat iemand me kwam ophalen. Toen mijn vader drie dagen later thuiskwam, trof hij het huis leeg aan. Hij nam contact op met een buurman en haalde mij en mijn broer op. Mijn vader nam mijn broer en mij mee naar de psychiatrische inrichting om mijn moeder te zien. Ik herinner me dat de muren geel waren en dat het vreselijk rook. Ze had een kamergenoot die ik nooit heb gezien; een gordijn scheidde de twee. We wisten het toen nog niet, maar ons hele leven stond op het punt te veranderen” [episode uit het verhaal van Melissa Spitz dat ze schreef voor Time magazine].
Melissa Spitz schrijft verder … “Ik herinner me dat ik naar shows keek zoals Intervention en dacht: dit gebeurt hier boven. Dus toen een fotografieprofessor me in 2009 een open opdracht gaf om iets ‘privé’ te maken, besloot ik mijn camera voor het eerst mee naar huis te nemen. Ik begon mijn moeder te fotograferen uit woede. Ik was bang dat het verkeerd was om foto’s van haar te maken. Mijn moeder was tenslotte constant dronken. Maar na alle jaren en misbruik voelde ik eindelijk dat ik recht had op mijn eigen perspectief. Ik zal de uitdrukking van mijn professor nooit vergeten toen hij langs de eerste afbeelding van mijn moeder scrolde. “Wat is dit?” vroeg hij. Ik antwoordde: “Dat is mijn moeder.”
Als je meer wilt zien en lezen over Melissa Spitz bezoek dan haar Website.
Gea Schenk
Gea Schenk (1970) is sociaal- en documentair fotograaf. In december 2012 is zij afgestudeerd aan de Fotoacademie. Ze fotografeert mensen en hun eigenaardigheden. Of liever gezegd, het zijn de dagelijkse dingen van de mensen die haar intrigeren. Op zoek naar eigenheid en echtheid van de mens. Door dit te verbeelden wordt het tastbaar en daardoor iets om te koesteren.
Haar werk is inmiddels een aantal malen onderscheiden. In november 2014 werd de serie Poppo en Engel genomineerd voor de SO Award, Selection of Dutch Photographers, en ontving ze hiervoor een eervolle vermelding. In 2013 werd haar project From China with Love genomineerd voor TPAA, The Photoacademy Award en maakte ze met dit werk deel uit van een groepstentoonstelling in het Fotomuseum Den Haag. Afgelopen jaar (2019) maakte ze met de foto’s van Poppo en Engel opnieuw deel uit van een unieke groepstentoonstelling in het Fotomuseum Den Haag.
De serie Poppo en Engel kwam onlangs opnieuw onder de aandacht van het publiek. Arjan Ederveen liet zich door het boek inspireren tijdens het schrijven van het script voor de voorstelling Walden en spreekt lovende woorden over de foto’s.
Portretfotografe Schenk (44) ontmoette de tweeling voor het eerst in 2012, vanwege haar afstudeerproject aan de Fotoacademie Amsterdam: een serie over identieke tweelingen. ‘Toen ik daar aankwam en ze de deur open deden, dacht ik meteen: hier zit meer in.’ De jaren daarop bezocht ze Poppo en Engel om de paar maanden gedurende een paar uur. ‘Langzamerhand gingen ze steeds meer hun gang als ik er was en kon ik steeds dichterbij komen.’ Heel hun leven lang wonen de broers, geboren op 23 mei 1927, al samen in hetzelfde huis. Eerst was dat een grote boerderij in het Groningse Wagenborgen, later werd het een aanleunwoning en en weer later een kamer in het verzorgingstehuis. Eén kamer. Slapen doen ze dan ook in één bed, al heel hun leven lang. Schenk: ‘Ze zijn nooit getrouwd geweest. Ze hebben één ‘oomzegger’ zoals ze dat noemen, een neef, maar voor de rest hebben ze niemand.’ Poppo overleed in 2015 en Engel in 2019. Bekijk een deel van de serie op haar website. Het boek Poppo en Engel is nog te koop voor € 25,–
Hanne van der Woude
Hanne van der Woude, werd in 1982 geboren in Nijmegen. Ze studeerde fotografie aan ArtEZ, de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, waar ze woont en werkt als fotograaf.
De Nederlandse fotografe ontdekt haar onderwerpen meestal op straat. Zoals bijvoorbeeld het geval was met Ben, die ze jarenlang met haar camera vergezelde. De intensieve ontmoeting met Ben en zijn vrouw Emmy resulteerde in de documentaire EMMY’S WORLD [2015] die o.a. in het Off Festival van het vermaarde Fotofestival in Arles grote belangstelling trok!
Hanne van der Woude: “Mijn artistieke werk wordt gekenmerkt door langlopende projecten. Ik hecht veel belang aan een totale benadering van de mensen die ik fotografeer.” Ze is intensief en heel betrokken bij de mensen in hun leefomgeving. Ze observeert, leeft mee, zoekt en wint hun vertrouwen. Haar aandacht gaat uit naar de levendigheid van de mensen die ze portretteert; hun gedrag en hun emoties. Daar zit ook de verbeeldingskracht van haar werk, bovendien vindt zij een vorm in de benadering die soms heel close en dichtbij is en een andere keer -als het werk daarom vraagt- wat weidser waardoor de personages verbonden worden met hun omgeving.
In EMMY`S WORLD werkte ze uitsluitend analoog waardoor ze met meer concentratie, bedachtzaamheid en bewustzijn kon fotograferen. Zelf zegt ze dat daarmee een doelbewuste vertraging tijdens het fotograferen optreedt waardoor er ‘stille momenten’ in haar beelden komen.
Maak verder kennis met Emmy’s World maar zeker ook met enkele andere -krachtige- series op haar website.
Tot slot een heuse AWARD WINNAAR
Jaarlijks wordt de Kleine Hans toegekend aan fotografisch werk dat zonder toeval, genade en bescheidenheid niet tot stand zou zijn gekomen. Veel fotografie wordt door onbekende fotografen gemaakt. De meeste fotografie eigenlijk. Het zijn de foto’s die vaders en moeders maken voor het familiealbum, ambtenaren voor het archief, wetenschappers, automaten zelfs, denk aan de flitspaal. Pretentieloos maar op een of andere manier toch van waarde …
De oprichters van de Kleine Hans (Hans Samsom, Hans Eijkelboom, Hans Wolf, Hans van der Meer en Hans Aarsman) willen de pretentieloze -waardevolle- fotografie in het zonnetje zetten met de Kleine Hans AWARD.
Klein, want bescheiden. Hans, omdat er allemaal Hansen in de jury zitten.
In 2015 werd de Kleine Hans uitgereikt aan Peter Hermanides
Peter Hermanides is een afgestudeerd fotograaf maar op dat moment lag het werk niet voor het oprapen. Hij besloot tijdelijk in de zorg te gaan werken. Tijdelijk werd nog een studie zorgmedewerker erbij en inmiddels is tijdelijk ingeruild voor vast, al voor een lange periode. Een aantal van zijn foto’s – waarmee hij ‘de Kleine Hans’ verwierf – heb ik in een video geplaatst met een toepasselijke schlager eronder. Die helpt ook wel ter relativering maar naar mijn idee ook in melodramatisch opzicht. Je gaat misschien wel heel anders kijken en denken over de belangrijkheid van het beeld. Misschien is dat wel de bedoeling van al die ‘Hansen’.
Simpele fotografie? De kracht van de eenvoud en zeker niet waardenvrij wat mij betreft. Het zet ongetwijfeld ook jou aan het denken…..
KERNPUNTEN
De fotografen in deze paragraaf vertellen met hun fotografie -zonder uitzondering- een verhaal dat gekenmerkt wordt door het bijzondere én het alledaagse. Wat ze bovendien gemeen hebben is de betrokkenheid met de mensen die ze in beeld brengen. Met uitzondering van Melissa Spitz allemaal liefdevol. Bij Spitz speelt er iets van een (relatief hard) oordeel naast dat ik ook wel enige compassie bespeur.
Even een project uitwerken is er niet bij. Het begint bij een basisidee dat soms gebaseerd is op een toevallige ontmoeting maar evengoed komt het geplande motief voor. Soms begint het met de vraag WAAROM wil ik dit maar ook is er een overweging juist nadat er een soort van toevallig (intuïtief) moment is. Altijd geldt voor het vervolg investeren in de relatie, betrokken zijn met degene die je gaat fotograferen en waarvan je de omstandigheden gaat vastleggen. Bovendien spelen vragen over de mate van privacy en intimiteit in relatie tot je eigen rol als fotograaf.
In de uitwerking zie je bij deze fotografen veel parallellen. De documentaire is door nagenoeg iedereen (even uitgezonderd de serie van de Kleine Hans) uitgewerkt via portretten, situaties, omgevingsbeelden en stille getuigen. Toch zie je een ‘constante’ in de beeldstijl. De serie van elke fotograaf laat zich lezen als één verhaal met een eenduidige verteltrant/beeldstijl. Dat wordt bereikt door de uitwerking, het HOE.
OPDRACHT #4.2
Naar aanleiding van deze paragraaf zou ik je willen vragen of in je nabijheid mensen of situaties zijn die je interessant vindt. In je nabijheid betekent dat je er gemakkelijk op af kunt gaan en dus geen uren hoeft te reizen. In je nabijheid is misschien ook wel iets waar je niet storend bent en dus gemakkelijk kunt fotograferen (zonder steeds opnieuw te moeten vragen of veel aan het regisseren bent). Of het interessant is bepaal je zelf. Maar iets interessant vinden is niet vaag. En je moet ook zeker niet een onderwerp of thema kiezen omdat je toch iets moet. Nee, er moet een persoonlijke betrokkenheid zijn, een beleving waar je je in wilt verdiepen of een zekere nieuwsgierigheid hebt naar ….. Het kan ook zijn dat je iets wilt onderzoeken waarvan je nog niet weet welke kant het opgaat. Je hoeft zeker nog geen compleet werkplan te maken.
Ik wil dat je een paar vragen aan jezelf stelt:
- Bedenk wat voor jou in je (directe) omgeving interessant is. Let wel op dat het direct of indirect gaat over mensen/samenleving/…..
- Is dat interessante (gepassioneerde) idee relevant uitsluitend voor jezelf of denk je dat het ook voor anderen een zekere waarde heeft of kan hebben. En als dat zo is, kun je dan een paar aspecten noemen waaruit dat blijkt.
- Als je dat interessante idee hebt benoemd en in een paar zinnen hebt uitgeschreven zou je minstens het gevoel/idee moeten hebben dat dit fotografisch uitgewerkt kan worden. Dat het idee te visualiseren is.
Wat mij betreft is dat voldoende voor nu. In de volgende paragraaf gaan we kennis maken met verschillende vrijetijdsfotografen die documentaire projecten hebben gerealiseerd. Hun foto’s en verhaal helpen ons allemaal om verder na te denken -verder te onderzoeken- over het idee (dat je hebt opgeschreven en al enigszins hebt verkent op relevantie en visualisering).
Je mag je idee delen als je wilt, ook al is het nog prematuur of je dat werkelijk gaat aanpakken. Maar als je het nog een beetje voor jezelf wilt houden, snap ik dat ook wel. Een andere mogelijkheid is dat je het wel naar mij stuurt maar dat we het niet publiceren en ik met je spar via een retourmail. Laat me maar weten!