PLATFORM DOCUMENTAIRE FOTOGRAFIE
DE KLOK VAN LEMAGNY
De vorige paragraaf sloten we af met het onderscheid tussen objectief en subjectief. Duidelijk is dat objectief en subjectief niet gezien moet worden als een absoluut gegeven. In deze paragraaf gaan we wat nader in op de invalshoeken binnen de documentaire fotografie.
Naast het onderscheid objectief-subjectief speelt de manier waarop we ons fotografisch uitdrukken ook een rol. Ben je als fotograaf een aanhanger van de esthetiek of speelt dat pas in tweede instantie? Fotografen die ‘het verhaal’ in de foto heel belangrijk vinden, besteden in het algemeen minder aandacht aan het ‘mooie’ van het beeld. Elke foto is vormgericht en de fotograaf heeft allerlei keuzes gemaakt, soms zelfs onbewust, om tot een geschikt beeld te komen. Een foto bestaat bij de gratie van het fotografische en de techniek die we daarbij gebruiken. We hanteren bijvoorbeeld een bepaalde compositie of maken een keuze voor zwart-wit, scherpte van voor naar achter of juist voor het isoleren van delen door onscherpte toe te passen. In de fotografie, in elke foto, leiden verhaal en vorm, het WAT en het HOE, tot de betekenis van het beeld. Het een kan niet zonder het ander, het accent kan verschillend zijn en is afhankelijk van de keuzes van de fotograaf. Laten we eens naar de twee volgende foto’s kijken.
Ondanks dat de twee foto’s nagenoeg hetzelfde zijn (het WAT), over het zelfde onderwerp gaan, legt de manier waarop ze uitgewerkt zijn (het HOE) een verschillende nadruk op de betekenis. Rond de jaren zeventig in de vorige eeuw werd door verschillende wetenschappers (taalkundigen, filosofen en kunstexperts) aandacht besteed aan de betekenis van het fotobeeld en de analyse daarvan. Zo ontwikkelde o.a. Roland Barthes (Frankrijk, 1925-1980) en professor Terry Barrett schema’s waarop foto’s konden worden gecategoriseerd. Je zou kunnen zeggen dat toen de basis werd gelegd voor het bespreken en analyseren van een foto. In het boek Over Foto’s Gesproken van Brongers en Ophof waarvan de eerste druk verscheen in 2011 [Uitgave Fotobond, ISBN 9789075979572] wordt bijvoorbeeld de theorie van Barrett als uitgangspunt genomen voor de pijlerindeling van het foto bespreken. Een van de mensen die zich eveneens in de zeventiger jaren verdiepte in de analyse van foto’s was Lemagny. Als het gaat om het uitwerken van het begrippenkader van de verschillende invalshoeken binnen de Documentaire Fotografie kunnen we met zijn indeling, die overigens wel parallellen vertoont met bijvoorbeeld Barrett, goed uit de voeten.
Jean Claude Lemagny [1931 Versailles] was geschiedenisleraar en trad in 1963 tot de Franse Nationale Bibliotheek en doceerde aan de school van het Louvre. In 1968 werd hij directeur van de afdeling Fotografie. Tot 1996 schreef hij boeken en artikelen over de esthetiek in de fotografie. In 1986 publiceerde hij in een artikel een indelingsmodel voor foto’s dat in het boek van Johan Swinnen (Paradox van de Fotografie, ISBN 9052401365) beschreven werd als ‘de klok van Lemagny’.
Met mijn enigszins vereenvoudigde klok van Lemagny gaan we kijken naar de indeling van foto’s, eerst algemeen en daarna specifiek v.w.b. de documentaire fotografie.
De vier hoofdindelingen zijn het uiterlijk, het innerlijke, het idee en de materie. Ik vertaal dat respectievelijk naar foto’s over de WERELD, over MIJZELF (het IK), foto’s met een BOODSCHAP en foto’s waarbij het gaat over de VORM.
Deze foto van Weston is een oude klassieker. Weston maakte meerdere foto’s van groenten waaronder de wereldberoemde van de twee paprika’s. Hij fotografeerde in de tijd dat fotografie gewaardeerd werd als kunstfotografie. Foto’s werden met een geweldig raffinement qua vorm (en techniek) gemaakt. Weston was aanhanger van de pure fotografie. Hij gebruikt geen trucjes en verwijst op een objectieve manier naar de vorm der dingen. Dit is een voorbeeld van een foto die op de klok van Lemagny ‘om zes uur’ en gaat over de vorm.
(© foto Rode Kruis)
Vanwege de focus op de DF gaan we de klok van Lemagny beperken tot een deel van de rechterhelft.
Zoals reeds eerder aangegeven, de wereld fotograferen kan objectief gebeuren, maar heel veel fotografen die dat doen leggen er wat extra’s in. Soms onbewust, maar heel vaak om hetgeen ze in de wereld zien een eigen accent te geven of beter tot zijn recht te laten komen. Dat accent kan gericht zijn op enerzijds de inhoud – het idee of de boodschap- en anderzijds op de (fotografische of fotogenieke) vorm. Het meest eenvoudige om dat duidelijk te maken is om enkele foto’s te plaatsen bij het blauwe stuk van de klok.
De kleuren foto waarop fotograaf Huub van der Put te zien is, geeft de situatie weer dat hij als terminaal ALS patiënt met zijn gezin en enkele anderen nog een bezoek brengt aan een plek die hem dierbaar is. De foto is een realistisch beeld van de situatie. dat maakt het verhaal er natuurlijk niet minder om. ALS is een dodelijke spierziekte en toen Huub te horen kreeg dat hij daaraan leed is hij vanaf dat moment zijn persoonlijk leven in beeld gaan brengen. Toen fotograferen steeds moeizamer ging zijn anderen, onder andere zijn zoontje en bevriende fotografen, foto’s gaan maken. Het is in eerste instantie een persoonlijk document maar kan ook inzicht geven en troost bieden aan anderen. Persoonlijke documentaire die van generale waarde is!
Cindy Sherman (1954) heeft al haar hele leven de feministische rol van vrouwen in beeld gebracht. De indringende foto’s van Eugene Smith (1918-1978) over de kwikvergiftiging in het Japanse Minimata hadden tot gevolg dat er een einde kwam aan de milieuramp. Elliott Erwitt is een fotograaf die vooral de humor in zijn werk toeliet; ‘dicht bij de werkelijkheid met een lichte toets’. De foto’s die ik in de klok heb geplaatst gemaakt door Bruce Gilden (1946) en Édouard Boubat (1923-1999) passen in de traditie van de straatfotografie met een sterk visueel appèl op de vorm.
KERNPUNT
In de documentaire fotografie is het uitgangspunt de werkelijkheid. Vertellen over een op feiten berustend verhaal. De fotograaf kiest daarbij zijn/haar invalshoek. Laat hij/zij het zien zoals het is of legt hij/zij er een boodschap in, waardoor zijn/haar mening doorklinkt over hetgeen op de foto te zien is. Een andere keuze is om de kijker te verleiden door het accent op de fotografische vorm te leggen.
Opdracht #3
Eigenlijk heb ik een paar vragen aan je.
- Als je naar je werk kijkt dat je over een langere periode hebt gemaakt zie je dan daarin een lijn ‘boodschap – objectief – vorm’.
- Zoek ook eens enkele documentaire foto’s uit je recente werk (in pakweg de afgelopen 3 jaar) die je kunt plaatsen op ongeveer 2 uur, 3 uur en 4 uur van de klok.
- Wellicht heb je een fotograaf die je erg inspireert of aanspreekt. Als je naar dat werk kijkt, op welke plaats in de klok zou je dat dan plaatsen?
Als je wilt mag je ook deze uitgewerkte opdracht naar me toe sturen. Dan plaats ik die weer om ze te delen op deze site.